Mokradła to tereny wodno-błotne lub podmokłe, takie ze zbiornikami wodnymi lub okresowo zalewane wodą, czyli obszary na pograniczy środowisk wodnego i lądowego. Są nie tylko jedną z ostatnich ostoi różnorodności biologicznej, czyli miejscem miejsce życia wielu rzadkich gatunków roślin, ptaków, owadów, pająków, ślimaków i innych, ale również to ogromny rezerwuar wody, niezwykle istotny z punktu widzenia walki ze zmianami klimatu, powodziami i suszą. Obszary mokradeł są ważne i dla całej planety, i dla lokalnych społeczności, ale też i dla ludzkich interesów.

Jest to międzynarodowy układ, którego pełna nazwa brzmi „Konwencja o obszarach wodno-błotnych mających znaczenie międzynarodowe, zwłaszcza, jako środowisko życiowe ptactwa wodnego”. Celem porozumienia jest ochrona i utrzymanie w niepogorszonym stanie obszarów określanych, jako „wodno-błotne”, szczególnie populacji żyjących tam ptaków. Do tej pory Konwencję podpisało 160 krajów, w tym Polska w 1998 i ratyfikowała w 2015.

Obecnie na liście znajduje się 2300 obszarów (mokradeł o międzynarodowym znaczeniu) o łącznej powierzchni ponad 250 milionów hektarów, czyli około 13-18% mokradeł lądowych i nadmorskich. W Polsce jest 16 obszarów chronionych wpisanych na listę Ramsar, między innymi: rezerwat przyrody Jezioro Łuknajno, Jeziora Świdwie, Karaś, Siedmiu Wysp, Drużno, Słońsk, Park Narodowy „Ujście Warty”, Biebrzański, Słowiński, Wigierski, Poleski, Narwiański Parki Narodowe, torfowiska w Karkonoskim Parku Narodowym, Stawy Przemkowskie i Milickie, Torfowiska Doliny Izery i Ujście Wisły.

Organizatorami obchodów są zwykle organizacje pozarządowe, ale również uczelnie lub parki narodowe. Co roku obchodom Światowego Dnia Mokradeł przyświeca inne hasło przypisane przez biuro konwencji ramskiej, choć w krajach, które ratyfikowały Konwencję, może być ono modyfikowane.
W poszczególnych latach hasła te miały następujące brzmienie:

1998 – Tylko jedna kropla wody

1999 – Ludzie i mokradła

2000 – Świętujemy nasze mokradła w międzynarodowym dniu

2001 – Świat podmokły- świat do odkrycia

2002 – Mokradła: woda, życie i kultura

2003 – Bez mokradeł – bez wody

2004 – Od gór do morza – mokradła w pracy dla nas

2005 – To bogactwo w różnorodności terenów podmokłych – nie trać tego

2006 – Bez wody, bez mokradeł; brak mokradeł, gorsza, jakość życia

2007 – Ryba na jutro?

2008 – Zdrowe bagna – zdrowi ludzie

2009 – Od źródeł do ujścia

2010 – Ochrona mokradeł szansą dla klimatu

2011 – Lasy dla wód i mokradeł

2012 – Turystyka podmokła – wspaniałe doświadczenie

2013 – Mokradła dbają o wodę

2014 – Mokradła a rolnictwo – partnerstwo dla wzrostu

2015 – Mokradła a nasza przyszłość: zacznij działać

2016 – Mokradła w zrównoważonym rozwoju

2017 – Mokradła zmniejszają ryzyko katastrof

2018 – Mokradła dla zrównoważonej przyszłości miast

2019 – Mokradła a zmiany klimatu

 Światowe obszary podmokłe należą do najważniejszych regulatorów klimatu Ziemi. Ochrona mokradeł może pomóc zarówno ograniczyć globalne ocieplenie, jak i zaadaptować się do postępujących zmian klimatycznych. Jednak mokradła mogą też nieodwracalnie zmienić się wraz ze zmianami klimatu, w razem z nimi tysiące zamieszkujących je gatunków roślin i zwierząt, ponieważ są bardzo wrażliwe na obserwowany wzrost temperatury i zmiany rozkładu opadów.

 Zmiany klimatu, których jesteśmy świadkami, spowodowane są przede wszystkim emisją gazów cieplarnianych do atmosfery i doprowadziły już do podwyższenia się średniej rocznej temperatury powietrza o 1⁰C powyżej sprzed rewolucji przemysłowej. Zarówno tempo emisji gazów, jak i zmiany klimatu ciągle przyspieszają. Państwa, które podpisały i ratyfikowały Porozumienie Paryskie 12 grudnia 2015 roku, zobowiązały się utrzymać wzrost średniej temperatury globalnej znacznie poniżej 2⁰C oraz dołożyć wszelkich starań, żeby wzrost globalnej temperatury nie przekroczył 1,5⁰C. Aby to zrobić, należy do 2030 roku zredukować globalne emisje gazów cieplarnianych o połowę w stosunku do emisji z roku 2010, a do 2050 roku przejść na gospodarkę całkowicie bezemisyjną.

Scenariusze ograniczające globalne ocieplenie do 1,5⁰C wymagają szybkiej i daleko idącej przebudowy energetycznej, która można osiągnąć jedynie za pomocą równoczesnego wprowadzenia szeregu technologii, zmiany schematów inwestycyjnych, a także zmiany postaw i zachowań ludzi.

Jak to się ma do terenów podmokłych – mokradeł? Otóż ma. Mokradła to, między innymi, bagna i torfowiska, które są osuszane dla potrzeb rolnictwa- hodowli bydła i wielkopowierzchniowych uprawach. Skutkiem zobowiązań klimatycznych jest również całkowite zrezygnowanie do 2050 roku z rolniczego użytkowania torfowisk i ich osuszanie.

Mokradła, a przede wszystkim bagna, czyli naturalne torfowiska, są najskuteczniejszym lądowym pochłaniaczem węgla, dzięki temu, że stale magazynują część tkanek roślinnych w pokładach torfu, co zapobiega ich rozkładowi. W skali świata torfowiska zawierają dwa razy więcej węgla niż wszystkie lasy na Ziemi i aż 30% całego węgla glebowego, podczas gdy zajmują jedynie około 3% powierzchni lądowych (dla porównania lasy pokrywają około 30% powierzchni kontynentów).

Gdy torfowiska zostają osuszane, stają się znaczącym źródłem CO₂, ponieważ powstały przez tysiące lat torf otrzymuje warunki tlenowe i szybko ulega rozkładowi. W skali świata osuszono już do 20% torfowisk.

Przywrócenie wysokich poziomów wody na osuszonych torfowiskach jest jedynym skutecznym sposobem na ograniczenie ich negatywnego wpływu na klimat. W skali globalnej pozwoliłoby to uniknąć emisji około 2 gigaton CO₂ rocznie. Przywrócenie warunków bagiennych oznacza konieczność odwrócenia wykonanych prac melioracyjnych i drenarskich. Taką restytucję przyrodniczą terenów podmokłych przeprowadza się już na całym świecie, wiele projektów wykonano również w Polsce.

Powtórne nawadnianie osuszonych torfowisk ma pozytywne konsekwencje nie tylko dla klimatu, ale również mogą pomóc w walce z niedożywieniem w miejscach gdzie lokalne społeczności opierają swoja egzystencję na rybołówstwie czy uprawie roślin na mokradłach.

Na terenie Nadleśnictwa „Śnieżka” w Kowarach można spotkać górskie torfowiska przejściowe i trzęsawiska. Torfowiska przejściowe spotyka się wyłącznie w leśnictwach obejmujących swoim zasięgiem dolne partie regla górnego. To, między innymi, leśnictwa Miłków, Borowice, Przesieka, Janowice, Strużnica, Przełęcz. Wyjątkiem jest kompleks Trzcińskich Mokradeł, położonych na wysokości 400 m n.p.m. Pozostałe torfowiska są tzw. torfowiskami wiszącymi, czyli położonymi na nachylonych stokach. Torfowiska przejściowe, na przykład w leśnictwie Przesieka, stanowią kontynuację kompleksu borów i torfowisk przejściowych rejonu Przełęczy Karkonoskiej, które są już położone na obszarze Karkonoskiego Parku Narodowego. Punktowo torfowiska przejściowe występują w Rudawach Janowickich.

Właściwie wszystkie z nich zostały w jakimś stopniu przekształcone, jednak w przypadku torfowisk przejściowych, płożonych bezpośrednio na czynnych ciekach, całkowite odwodnienie zazwyczaj jest bardzo trudne. Pomimo przekształcania torfowiska te nadal wzrastają – powierzchniowo i miąższość.

Źródła:

1. Centrum Ochrony Mokradeł;
2. Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska – ochrona mokradeł
3. Serwis Nauka o Klimacie
4. Inwentaryzacja Siedlisk Przyrodniczych Natura 2000 w Lasach Państwowych, Nadleśnictwo „Śnieżka”.

Zdjęcia: Anna Gugała.

Tekst: Bogumiła Chabowska-Dąbek.